ThienNhien.Net – Lục bình ai thả trôi sông/ Mà sao tím cả mấy dòng sông quê/ Xa nhà xa mấy triền đê/ Mà nghe thương nhớ lối về mênh mông (Hoa lục bình – Hoài Trâm).

Trong vương quốc hoa quê, có một loài hoa hết sức dung dị, sống nương vào con nước, gắn mình với những buổi nổi trôi, tan hợp, mặc dù chịu nhiều đợt sóng va đập, thường xuyên phải lang thang song cây vẫn nở hoa điềm nhiên tự tại, chỉ một cọng cũng đủ làm đẹp xinh dòng nước và nếu vạn nhành có thể tô thắm cảnh quê, đó chính là loài lục bình.


Vẻ đẹp dung dị của lục bình

Hoa lục bình thường nở rộ vào mùa xuân. Mỗi cây có từ một đến hai chùm hoa, mỗi chùm chứa từ 9 đến 12 bông trổ dọc trên một cọng dài thẳng đứng. Bông hoa có sáu cánh tím hồng, riêng cánh ở giữa điểm thêm mảng xanh lam và một chấm vàng tươi, ẩn dưới lớp cánh là sáu nhụy dài chúm chím.

Ngoài tự nhiên có rất nhiều giống lục bình, đáng kể là loại cọng to cao chừng 40 cm, rễ dài cứng khỏe có thể trụ vững tương đối ổn định ở một chỗ và loại cọng nhỏ khoảng 10 cm, rễ ngắn, hay bị sóng xô đẩy.

Cả hai đều có lá đơn, tròn đầu xanh mướt, cuống lá phình to, nhẹ xốp nổi dập dềnh. Cây sinh sản vô tính, chỉ trong một tuần đã có thể phân tách thành hàng chục cây non. Từng đám đan dầy, khi có sóng đánh mạnh thì tan rã nhưng khi nước lặng lại nhập vào kín mít.

Hiếm có loài hoa nào độc đáo bằng lục bình. Hoa vừa trôi vừa nở. Chỉ cần gió nhẹ, lực đẩy là hoa đu theo sóng tới bất cứ đâu. Lục bình sống dựa vào nước. Chỗ nào có nước, cây đều mọc tốt, thậm chí còn hòa nhập vào sự biến thiên của dòng chảy, dùng chính sức mạnh của nước làm nội lực, đẩy đưa bèo con phát tán che phủ khắp bề mặt sông hồ. Nước dâng lục bình dâng, nước rút lục bình rút. Ngay cả khi nước cạn đáy, cây vẫn sống, rễ vẫn tiến triển thành sợi cứng đâm xuống dưới lớp bùn ẩm ướt.

Ở nông thôn, lục bình là một trong những loài hoa gần gũi nhất với tuổi thơ. Thuở nhỏ, ai cũng từng đôi lần ngắt chơi hoa lục bình. Mùa hè, trời nóng, trẻ quê thường vớt cọng bèo lên bờ đắp làm tấm đệm chạy nhảy và nằm nghỉ. Đệm lá lục bình to mập, xốp mềm, mướt mát khi áp vào làn da thật êm ái, sảng khoái. Lũ trẻ cũng thường đóng lục bình làm phao bơi. Chỉ cột vài cọng to, hai, ba đứa đã có thể đu đưa thỏa thích.


Lục bình gợi nhớ quê hương

Tận dụng cây cỏ, dân quê còn dùng lục bình làm thức ăn chăn nuôi. Nhà nào có ao bèo hay ở cạnh sông hồ thì cứ cách vài ngày là lại lội thuyền ra vớt bèo đem về nấu cám. Những lúc bèo nhiều, mọi người chất bèo thành đống rồi phơi oải để bón lót ruộng.

Xưa kia, người dân ở nhiều nơi còn dùng lục bình để chế thành món ăn, nhà nào cũng luộc một mâm lớn lục bình chấm mắm. Ngày nay, một số vùng vẫn duy trì các món ăn từ lục bình. Những buổi mò cua, bắt ốc, người dân quê thường tiện tay hái mấy nhánh lục bình về nấu canh chua. Hương lục bình ngai ngái, nồng nồng quyện với vị mắm, muối, tiêu đường thơm phức.

Ngoài món ngon, dân gian cũng dùng lục bình làm thuốc chữa trị nhiều căn bệnh như viêm tấy, đau họng, nhức xương, mỏi cơ, giun sán, mất ngủ…

Thêm một công dụng nữa của lục bình là giúp nước trở nên thanh sạch hơn, vì vậy người dân quê thường thả lục bình xuống ao hồ để vừa làm sạch nước, vừa lấy chỗ trú cho cá, tôm trong những ngày mưa, rét. Nhiều nơi còn dùng cọng lục bình khô đan thành nhiều đồ thủ công mỹ nghệ có giá trị như giỏ xách, giầy dép, tranh, mền…

Vì lục bình gần gũi với cảnh lam lũ, nhọc nhằn nên nhìn những cọng bèo hoa tím lênh đênh, phiêu dạt, không ít người lại sống dậy những hồi ức, kỷ niệm chốn thôn quê.

Với nhiều người xa xứ, mỗi lúc thấy cánh lục bình dập dìu lại động lòng thương nhớ quê hương, muốn vớt lên ngắm nghía, hít hà hương vị đặc trưng của đất, nước, và hoa quê!